In april 2025 werden in het gerenommeerde vaktijdschrift “Neurology”  de resultaten gepubliceerd van een  nieuw onderzoek dat een verband legt tussen dementie en het gebruik van alcohol. De studie ontdekte dat zwaar drinken en voormalig zwaar drinken geassocieerd worden met hersenafwijkingen zoals hyaliene arteriolosclerose en neurofibrillaire kluwens. De resultaten suggereren ook dat de effecten van alcoholconsumptie worden gemedieerd door hyaliene arteriolosclerose, wat vervolgens de cognitieve functie kan beïnvloeden.

Vertaling: Mischa Nagel

Onderzoek naar alcohol en de hersenen

Een recente studie, gepubliceerd in Neurology, onderzocht de impact van alcoholconsumptie op verschillende aspecten van de hersenen, specifiek op neuropathologie gerelateerd aan dementie. Het onderzoek vond dat gematigd, zwaar en voormalig zwaar drinken allemaal geassocieerd werden met hyaliene arteriolosclerose, een duidelijke verdikking en vernauwing van de bloedvaten die kan voorkomen bij oudere mensen en mensen met bepaalde gezondheidsproblemen.

Voormalig zwaar drinken werd ook gelinkt aan een lagere hersengewichtsratio en slechtere cognitieve vaardigheden in vergelijking met mensen die nooit dronken. Hoewel meer onderzoek nodig is, wijzen de resultaten op het mogelijke schadelijke effect van alcohol op de hersenen.

Hoe alcohol de hersenen beïnvloedt

Deze studie was een cross-sectioneel populatiegebaseerd autopsie onderzoek uitgevoerd in Brazilië. Onderzoekers konden de hersenen van 1.781 deelnemers onderzoeken. Deze hersenen waren afkomstig van de Sao Paulo Autopsy Service en maakten deel uit van de Biobank for Aging Studies. Het onderzoek sloot specifiek hersenmonsters uit waarbij iemand was overleden door trauma.

De gemiddelde leeftijd van de deelnemers was ongeveer vijfenzeventig jaar, en de steekproef was etnisch divers. Deelnemers waren minstens vijftig jaar oud en hadden een naaste verwant die ten minste wekelijks contact met hen had in de 6 maanden voor hun overlijden. Onderzoekers sloten sommige potentiële deelnemers uit, waaronder degenen met grote acute hersenletsels of degenen van wie geen gegevens over alcoholconsumptie beschikbaar waren. Onderzoekers konden gegevens verzamelen van naaste familieleden over factoren zoals de medische geschiedenis van deelnemers, alcoholconsumptie en de aanwezigheid van dementie.

Ze verdeelden deelnemers in groepen op basis van de hoeveelheid alcohol die ze consumeerden. Er waren mensen die nooit dronken, gematigde drinkers, zware drinkers en voormalige zware drinkers. Voor dit onderzoek werd 1 dosis alcohol gedefinieerd als 14 gram (g). Gematigde drinkers consumeerden tot 7 doses alcohol per week, terwijl zware drinkers 8 of meer doses per week consumeerden.

Voormalige zware drinkers waren zware drinkers die waren gestopt met drinken tot 3 maanden voor hun overlijden. Van alle deelnemers hadden 965 personen nooit alcohol geconsumeerd. Onderzoekers onderzochten vervolgens de hersenen op verschillende veranderingen, waaronder indicaties van de ziekte van Alzheimer. Ze konden ook het hersengewicht bepalen.

Zware drinkers hebben 133% hoger risico op hersenschade

Over het algemeen toonden de resultaten slechtere uitkomsten gerelateerd aan alcoholconsumptie. Na aanpassing voor klinische variabelen en socio demografische gegevens, vonden onderzoekers dat gematigde, zware drinkers en voormalige zware drinkers een groter risico hadden op hyaliene arteriolosclerose in vergelijking met deelnemers die nooit alcohol hadden gedronken. Zware drinkers hadden specifiek een 133% verhoogd risico op hyaliene arteriolosclerose. Zware en voormalige zware drinkers hadden ook een verhoogd risico op neurofibrillaire kluwens, die gerelateerd zijn aan de pathologie van de ziekte van Alzheimer. Voormalige zware drinkers hadden ook een lager hersengewicht. Ze hadden iets hogere gemiddelde klinische dementiebeoordelingsscores in vergelijking met mensen die nooit dronken. In dit geval wijzen hogere scores op een slechtere cognitieve functie. Er was geen verband tussen zwaar en gematigd drinken en cognitieve functie.

De bevindingen gaven ook aan dat het drinken van alcohol geen algemeen of direct effect had op de cognitieve vaardigheden van mensen. In plaats daarvan ontdekten onderzoekers dat hyaliene arteriolosclerose de associatie tussen alcoholconsumptie en cognitieve vaardigheden medieerde.

Dit zou kunnen betekenen dat alcohol hyaliene arteriolosclerose beïnvloedt, wat vervolgens aspecten van de hersenfunctie kan beïnvloeden.

‘Opvallende’ bevindingen ondanks beperkingen

Het onderzoek heeft enkele beperkingen. Ten eerste moesten onderzoekers vertrouwen op familieleden voor informatie zoals klinische informatie en gegevens over de drinkgewoonten van deelnemers. Het is mogelijk dat deze rapporten van naaste familieleden onnauwkeurig waren. Ze misten ook “longitudinale follow-upgegevens” van vóór het overlijden van deelnemers, zoals hoe lang deelnemers alcohol hadden geconsumeerd. Bovendien richtte deze studie zich op mensen in één land, dus gegevens uit andere landen kunnen ook nuttig zijn bij het trekken van sterkere conclusies. De studie vond dat zware drinkers vaker vroeg stierven, maar een lagere frequentie van hoge bloeddruk, neuropathologische letsels en beroertes hadden toen onderzoekers de univariate analyse uitvoerden. De auteurs denken dat dit zou kunnen komen door overlevingsbias, wat gekoppeld is aan een lagere levensverwachting in deze demografische groep.

Onderzoekers merken ook op dat, omdat de studie cross-sectioneel was, het geen causaliteit aantoont. Door de cross-sectionele aard van de studie konden ze ook niet kijken naar de langetermijneffecten van componenten zoals zwaar drinken.

Bovendien is het mogelijk dat omgekeerde causaliteit deel uitmaakt van de reden voor bepaalde resultaten, zoals waarom ze cognitieve problemen waarnamen bij voormalige zware drinkers. Ten slotte onderzochten onderzoekers geen vitaminetekorten bij deelnemers, wat de waargenomen cognitieve achteruitgang had kunnen versterken. Toekomstige studies zouden rekening moeten houden met de vitaminestatus.

Zwaar drinken veroorzaakt vasculaire veranderingen in de hersenen

Tot nu toe wijzen de gegevens op enkele zeer reële potentiële gevaren die alcoholconsumptie kan vormen voor de hersenen. De onderzoekers  ontdekten dat zelfs gematigde alcoholconsumptie kan leiden tot vasculaire veranderingen in de hersenen, zoals hyaliene arteriolosclerose. Ze zagen ook dat voormalige zware drinkers een verminderde hersenmassa en slechtere cognitieve vaardigheden hadden. Dit benadrukt hoe alcohol, zelfs in matige hoeveelheden, de hersengezondheid aanzienlijk kan beïnvloeden. Deze bevindingen suggereren de noodzaak van meer bewustzijn over de risico’s van alcoholconsumptie op de hersengezondheid, zelfs op gematigd niveau.

De bevindingen kunnen in de toekomst zeer relevant zijn voor de klinische praktijk.

Mogelijke klinische implicaties van deze studie zijn de bevinding dat zwaar alcoholgebruik of een geschiedenis van zwaar alcoholgebruik kan leiden tot versnelde subcorticale ziekte in de hersenen, wat zich zou manifesteren als een cognitieve beperking. Deze mensen  kunnen in de loop van de tijd progressief een gebrek/traagheid van denken, geheugenproblemen, problemen met executief functioneren enz. vertonen.  Een ophoping van dergelijke kleine vaatziekten in de hersenen kunnen leiden tot vasculaire dementie.

Nederlandse context

In Nederland adviseert de Gezondheidsraad sinds 2015 om geen alcohol te drinken of in ieder geval niet meer dan één glas per dag. Dit is strenger dan eerdere adviezen en benadrukt de toenemende zorgen over gezondheidsrisico’s verbonden aan alcoholgebruik.

Volgens cijfers van het Trimbos instituut drinkt ongeveer 80% van de volwassen Nederlanders weleens alcohol, waarvan ongeveer 8,8% overmatig drinkt. Bij 65-plussers is dit percentage lager (6,6%), maar juist deze leeftijdsgroep is kwetsbaarder voor de effecten van alcohol op de hersenen.

De Nederlandse Hersenstichting waarschuwt specifiek voor de effecten van alcohol op de hersenen en wijst erop dat alcohol het risico op dementie verhoogt. Ze benadrukken dat hersenen van oudere mensen gevoeliger zijn voor de effecten van alcohol, waardoor dezelfde hoeveelheid alcohol meer schade kan aanrichten dan bij jongere mensen.

Bron:

NEUROLOGY^®

Volume 104 • Number 9 • May 13, 2025

Association Between Alcohol Consumption, Cognitive Abilities, and Neuropathologic Changes
Population-Based Autopsy Study

Alberto Fernando Oliveira Justo https://orcid.org/0000-0001-5531-0485, Regina Paradela, Natalia Gomes Goncalves https://orcid.org/0000-0002-5253-5483, Vitor Ribeiro Paes, Renata Elaine Paraizo Leite https://orcid.org/0000-0001-5531-0485, RicardoNitrini https://orcid.org/0000-0002-5721-1525, Carlos Augusto Pasqualucci, Eduardo Ferriolli, Lea T. Grinberg https://orcid.org/0000-0002-6809-0618, and Claudia Kimie Suemoto https://orcid.org/0000-0002-5942-4778

PubMed: 40203226

• Trimbos-instituut (2023). Alcoholgebruik in Nederland. https://www.trimbos.nl/kennis/cijfers/alcohol
• Gezondheidsraad (2015). Richtlijnen goede voeding 2015. https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2015/11/04/richtlijnen-goede-voeding-2015
• Nederlandse Hersenstichting (2022). Alcohol en hersenen. https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/alcohol/
• Alzheimer Nederland (2023). Risicofactoren voor dementie. https://www.alzheimer-nederland.nl/dementie/oorzaken-preventie/risicofactoren