Cognitieve Reserve

Gezonde leefstijl is bijna uit geen enkel medisch preventie en herstel traject meer weg te denken. Er is inmiddels gedegen onderzoek en begeleiding beschikbaar bij verschillende chronische ziekten. In de oncologie stond jaren geleden al vast dat o.a. bewegen een directe bijdrage levert aan herstel en de kans op overleven vergroot. Ook de zorgverzekeraar participeert in sommige programma’s. Het directe verband tussen gezond leven en cognitieve reserve is inmiddels wel goed vastgelegd.

Door Mischa Nagel

Cognitieve reserve is het vermogen van je hersenen om te improviseren en alternatieve manieren te vinden om taken uit te voeren. Het weerspiegelt hoe wendbaar de hersenen zijn in het inzetten van vaardigheden en capaciteiten om problemen op te lossen en uitdagingen aan te gaan. Cognitieve reserve wordt o.a. ontwikkeld door een leven lang leren en nieuwsgierigheid.

Het concept van cognitieve reserve ontstond eind jaren ’80, toen onderzoekers mensen beschreven die geen duidelijke symptomen van dementie vertoonden, maar bij wie tijdens autopsie hersenveranderingen werden gevonden die pasten bij gevorderde ziekte van Alzheimer. Deze mensen vertoonden tijdens hun leven geen symptomen omdat ze een grote genoeg cognitieve reserve hadden om de schade te compenseren en normaal te blijven functioneren.

Sindsdien heeft onderzoek aangetoond dat mensen met een grotere cognitieve reserve beter in staat zijn om symptomen van degeneratieve hersenveranderingen tegen te gaan die verband houden met dementie of andere hersenaandoeningen, zoals de ziekte van Parkinson, multiple sclerose of een beroerte. Een sterkere cognitieve reserve kan ook helpen om langer goed te blijven functioneren als iemand wordt blootgesteld aan onverwachte levensgebeurtenissen, zoals stress, operaties of toxines in het milieu. Zulke omstandigheden vragen extra inspanning van de hersenen – vergelijkbaar met een auto die in een andere versnelling moet schakelen.

Specifiek voor Nederland en België:

• In Nederland leven ongeveer 290.000 mensen met dementie, in België zijn dat er ongeveer 200.000
• Beide landen hebben uitgebreide zorgprogramma’s en expertisecentra voor hersengezondheid
• De Nederlandse Hersenstichting en de Belgische Stichting voor Alzheimer Onderzoek doen belangrijk werk op dit gebied
• Beide landen hebben sterke sociale voorzieningen die bijdragen aan cognitieve gezondheid, zoals: 
  • Uitgebreide fietsinfrastructuur die beweging stimuleert
  • Sterke sociale netwerken door het verenigingsleven
  • Toegankelijke gezondheidszorg
  • Goede onderwijsvoorzieningen voor leven lang leren

De kern van elk effectief hersengezondheids- en cognitief fitnessprogramma bestaat uit zes hoekstenen, gebaseerd op Harvard Medical School onderzoek:

Stap 1: Eet een plantaardig dieet

• Focus op groenten, fruit, peulvruchten
• In NL/BE: Maak gebruik van lokale seizoensproducten

Stap 2: Beweeg regelmatig

• In NL/BE: Fiets naar werk/winkel
• Maak gebruik van wandel- en fietsroutes
• Sluit aan bij lokale sportverenigingen

Stap 3: Krijg voldoende slaap

• Volg een regelmatig slaapritme
• Zoek hulp bij slaapproblemen via de huisarts

Stap 4: Beheers je stress

• Maak gebruik van mindfulness/meditatie
• In NL/BE: Veel zorgverzekeringen vergoeden stressmanagement programma’s

Stap 5: Onderhoud sociale contacten

• Sluit aan bij verenigingen/clubs
• Benut buurthuizen en gemeenschapscentra
• Doe vrijwilligerswerk

Stap 6: Blijf je hersenen uitdagen

• Blijf leren en vergroot je kennis
• Denksporten als puzzels oplossen of schaken trainen je hersenen
• Sta open voor nieuwe ideeën/gedachten en bedenk argumentatie voor en tegen en formuleer een helder antwoord

Deze factoren werken alleen in samenhang – ze functioneren niet in isolatie. Alleen meer vezels eten of een ochtendwandeling toevoegen aan de dagelijkse routine is niet genoeg om mentale achteruitgang tegen te gaan. In plaats daarvan werken beweging, voeding, slaap, stressbeheersing, sociale interactie en mentale stimulatie samen om resultaten op te leveren.

Bron: https://www.health.harvard.edu/mind-and-mood