Door Marieke Uleyn

Als verpleegkundig diabetes educator ben ik me er van bewust dat zowel de ramadan als de vastenperiodes in andere religies, zoals het christelijke vasten, voor veel mensen met diabetes een uitdaging kunnen zijn.

Deze periodes kunnen invloed hebben op de glycemie (bloedsuiker) en vereisen zorgvuldig beheer van zowel voeding als medicatie.

In dit artikel bespreek ik de aandachtspunten voor patiënten met diabetes type 1 en type 2 en bekijkik ook welke risicopatiënten beter niet kunnen vasten of deelnemen aan de ramadan.

Wat is de ramadan?

De ramadan is de heilige vastenmaand voor moslims, waarbij men van zonsopgang tot zonsondergang geen voedsel of drinken mag consumeren. Dit kan een aanzienlijke impact hebben op de glycemie, vooral voor mensen met diabetes. Gedurende de maand ramadan worden de eet- en drinkmomenten aangepast (voor zonsopgang en na zonsondergang), wat vraagt om extra zorg bij het beheer van diabetes.

Het christelijke vasten:

Naast de ramadan vasten veel christenen tijdens de veertigdagentijd voorafgaand aan pasen. Dit vasten is vaak minder strikt dan de ramadan, maar het kan variëren per geloofsgemeente en individu. Sommigen kiezen ervoor om bepaalde voedingsmiddelen, zoals vlees of suiker, te vermijden, terwijl anderen vasten door middel van maaltijden over te slaan of het beperken van hun voedselinname.

Het is belangrijk om te erkennen dat het vasten in deze context voor mensen met diabetes een andere impact kan hebben dan het vasten in de ramadan, maar ook hierbij zijn er belangrijke aandachtspunten.

Verschillen tussen diabetes type 1 en type 2:

Diabetes type 1 is een auto-immuunziekte waarbij het lichaam geen insuline produceert. Patiënten met type 1 diabetes moeten insuline toedienen om hun glycemie onder controle te houden.

Diabetes type 2 ontstaat vaak door insulineresistentie, waarbij het lichaam wel insuline produceert, maar de cellen er niet goed op reageren.

Patiënten met type 2 diabetes kunnen hun glycemie vaak reguleren met medicatie, dieet en lichaamsbeweging, hoewel sommige patiënten ook insuline nodig hebben.

Het beheer van diabetes verschilt voor type 1- en type 2-patiënten tijdens de vastenperiode, maar de basisprincipes blijven hetzelfde: het handhaven van een stabiele glycemie zonder de risico’s van hypoglycemie (lage bloedsuiker) of hyperglycemie(hoge bloedsuiker).

Aandachtspunten voor patiënten met type 1 diabetes:

Voor patiënten met type 1 diabetes zijn er extra risico’s tijdens de ramadan of het vasten in andere periodes. Omdat ze insuline toedienen, kunnen veranderingen in eetpatronen de insulinebehoefte beïnvloeden, wat kan leiden tot zowel hypoglycemie (lage bloedsuiker) als hyperglycemie (hoge bloedsuiker).

Aandachtspunten:

1. Aanpassen van de insulinebehandeling: Patiënten moeten hun insuline mogelijks aanpassen om hypoglycemie te voorkomen. Dit kan onder meer inhouden dat kortwerkende insuline wordt vervangen door langwerkende insuline of dat de doseringen van insuline worden aangepast, afhankelijk van de eetmomenten en de bloedsuikerspiegel.

2. Bloedsuikermonitoring: Het is belangrijk om regelmatig de glycemie te controleren, zowel voor als na de vastenperioden. Dit helpt om schommelingen in de bloedsuikerspiegel te monitoren en snel in te grijpen indien nodig.

3. Eetmomenten: Het is belangrijk om goed gebalanceerde maaltijden te consumeren tijdens de sahur (de maaltijd voor zonsopgang) en iftar (de maaltijd na zonsondergang). Focus hierbij op koolhydraatarme, vezelrijke voedingsmiddelen om de bloedsuiker stabiel te houden.

4. Hydratatie: Aangezien vasten tijdens ramadan geen waterinname toestaat, moeten patiënten zich goed hydrateren tussen iftar en sahur.

Tips voor patiënten met type 1 diabetes:

– Eet langzaam verteerbare koolhydraten bij sahur, zoals volkorenproducten, om langdurige energie te bieden.

– Vermijd suikerrijke voedingsmiddelen tijdens iftar om schommelingen in de bloedsuikerspiegel te voorkomen.

 Aandachtspunten voor patiënten met type 2 diabetes:

Patiënten met type 2 diabetes kunnen hun glycemie vaak met medicatie, dieet en lichaamsbeweging beheren. Echter, ook voor hen kan de vastenperiode een uitdaging vormen, vooral als er insulineresistentie of het gebruik van medicatie is die de bloedsuiker beïnvloedt.

Aandachtspunten:

1. Medicatie-aanpassingen: Sommige medicaties, zoals sulfonylurea’s, die de insulineproductie stimuleren, kunnen het risico op hypoglycemie verhogen tijdens het vasten. Het is belangrijk dat patiënten hun arts raadplegen om de medicatie aan te passen.

2. Gezonde voeding: Focus op het eten van koolhydraatarme en vezelrijke maaltijden bij sahur en iftar om een stabiele bloedsuiker te behouden. Het vermijden van suikerhoudende dranken en snacks is essentieel.

3. Lichamelijke activiteit: Matige lichaamsbeweging na iftar kan de insulinegevoeligheid verbeteren en helpen bij het stabiliseren van de bloedsuikerspiegel.

4. Bloedsuikermonitoring: Net als bij type 1 diabetes is het belangrijk om de glycemie regelmatig te meten, vooral als er veranderingen in medicatie of dieet plaatsvinden.

Tips voor patiënten met type 2 diabetes:

– Vermijd grote hoeveelheden koolhydraten of suiker bij iftar, omdat dit de bloedsuikerspiegel kan laten stijgen.

– Zorg ervoor dat maaltijden goed uitgebalanceerd zijn, met een mix van koolhydraten, eiwitten en gezonde vetten.

Risicopatiënten: wie moet beter niet vasten? ( Of enkel in overleg met de huisarts.)

Er zijn bepaalde risicogroepen die beter niet kunnen deelnemen aan de ramadan of andere vastenperiodes vanwege de mogelijke gezondheidsrisico’s die gepaard gaan met het vasten.

Patiënten met de volgende aandoeningen moeten voorzichtig zijn:

1. Zware of instabiele diabetes: Mensen met diabetes die moeite hebben om hun glycemie onder controle te houden, of die regelmatig te hoge of te lage bloedsuikers hebben, moeten het vasten vermijden. Dit geldt vooral voor patiënten die insuline gebruiken of medicatie die hypoglycemie kan veroorzaken.

2. Bepaalde hart- en vaatziekten: Patiënten met ernstige hart- of vaatziekten moeten het vasten vermijden omdat de druk op het lichaam, vooral bij uitdroging, kan leiden tot ernstige complicaties.

3. Nierproblemen: Patiënten met nierinsufficiëntie of andere ernstige nierproblemen kunnen het risico op uitdroging tijdens het vasten niet goed beheersen en moeten het vasten vermijden.

4. Zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven: Hoewel zwangerschap geen absolute contra-indicatie is voor vasten, wordt het niet aanbevolen voor vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven, vooral als ze diabetes hebben. De effecten van vasten op de glycemie kunnen onvoorspelbaar zijn.

5. Kinderen en ouderen: Kinderen onder de 12 jaar en ouderen met chronische ziekten worden vaak geadviseerd om niet te vasten.

Besluit:

De ramadan en andere vastenperiodes kunnen een echte challenge zijn voor mensen met diabetes, maar met de juiste voorbereiding, zorgvuldige monitoring van de glycemie en overleg met zorgverleners kunnen patiënten op een veilige manier deelnemen.

Als verpleegkundig diabetes educator is het mijn taak om patiënten te begeleiden bij het nemen van de juiste beslissingen en hen te helpen om veilig door de vastenperiode te navigeren.

—

Bronnen:

– Diabetesvereniging Nederland (DVN) – www.diabetesfonds.nl

– Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) – www.who.int