Het klinkt te mooi om waar te zijn. Maar het is wetenschappelijk bewezen: de mens is zelf in staat om 50% van valincidenten te voorkomen.

Dr. Gerald Pankratz, geriater in Wisconsin, ziet het dagelijks. Patiënten met 50 procent valkans die dat risico halveren door kleine veranderingen. “Ik ben optimistisch over dit probleem”, zegt hij. In Nederland en België, waar elke vijf minuten een oudere valt, is die optimisme hard nodig.

Bron: New York Times 11 juni 2025. Vertaald en gecontroleerd en aangevuld met Nederlandse en Belgische data door Mischa Nagel

Waarom het steeds erger wordt

Het lichaam begint de mens te verraden eerder dan wellicht gedacht wordt. Al vanaf het dertigste levensjaar is verlies aan spierkracht. Rond het vijftigste  levensjaar begint

het evenwicht achteruit te gaan. Maar de echte klap komt rond de 75. Dan wordt elke val gevaarlijker.

“Er is een soort kantelpunt”, legt Dr. David Reuben uit UCLA uit. “Plotseling hebben kleine valletjes grote gevolgen.”

Het is niet alleen zwakte. Perifere zenuwen – die boodschappen sturen tussen spieren en hersenen – worden trager. Iemand merkt minder snel dat hij/zij wankelt. En tegen de tijd dat iemand dat doorheeft, is het al te laat voor die snelle reddingsstap.

Nederlandse onderzoeker Caroline Smeets bevestigt het: “Van nature zijn mensen lui. Vanaf het dertigste levensjaar neemt de spierkracht af. Op tachtigjarige leeftijd hebben we nog maar 50 procent over.”

De verborgen boosdoeners

Het zijn niet alleen zwakke benen. Slecht zicht, gehoorverlies, depressie – alles vergroot het risico. De rol van medicatie bij vallen. Slaapmiddelen, antidepressiva, bloeddrukverlagers. Ze houden mensen in evenwicht op het ene vlak, maar maken iemand wankel op het andere.

Orthostatische hypotensie – die duizeligheid als bij het opstaan – is een stille killer. Dr. Pankratz ziet het vaak: “Mensen staan op, worden duizelig, en vallen.”

In België rapporteert het Expertisecentrum Valpreventie dat cognitieve stoornissen het risico verdubbelen. Bij dementie loopt de valkans op tot 72 procent per jaar.

Waarom eén val Twee betekent

Hier wordt het cynisch. Als iemand eenmaal gevallen is, verdubbelt de kans om weer te vallen. Niet omdat het lichaam zwakker is geworden – hoewel dat ook kan – maar omdat het brein de coordinatie verstoort.

Valangst maakt iemand stijf. Lopen gaat langzamer, Spieren blijven gespannen, we maken kleinere stappen en struikelen daardor eerder. Iemand durft niet meer te bewegen. Precies het tegenovergestelde van wat er nodig is.

Will Young, psycholoog aan de Universiteit van Exeter, noemt het de “algemene verstijfingsstrategie”. “Als de begint te wankelen of iemand stoot je aan, maakt stijfheid het juist moeilijker om die snelle reddingsstap te zetten.” Belangrijk voor familie en begeleiders is dat de oudere mens de capaciteiten verliest om zich op meerdere dingen tegelijk te concentreren. Als een oudere boven de 75 een bezoeker in een verzorgingstehuis besluit deze uitgeleide te doen en die bezoeker begint tijdens de wandeling een ingewikkeld gesprek wordt de kans op vallen significant vergroot. De omgeving moet zich dus ook een beetje aanpassen zodat ouderen minder snel onderuit gaan.

Wat wél werkt (en eenvoudiger is dan gedacht wordt)

De Juiste Schoenen Dr. Pankratz controleert altijd wat patiënten aan hun voeten hebben. Flip-flops zijn de vijand. “Hun hele zool flapt naar beneden en sleept over de vloer.” In de Nederlandse winter: schoenen met profiel. In België hetzelfde verhaal.

De woning Veilig Maken Cochrane – de gouden standaard voor medisch onderzoek – analyseerde 22 studies. Conclusie: het wegwerken van valrisico’s thuis vermindert vallen met 26 procent. Bij hoog-risico mensen zelfs 38 procent.

De lijst is voorspelbaar maar effectief:

• Beugels in de douche
• Geen losse kleedjes
• Verleng snoeren
• Meer licht in gangen
• Leuningen op trappen

Kracht en Balans Opbouwen  Oefenprogramma’s verminderen valrisico met een kwart.

De quadriceps – die grote spier aan de voorkant van het bovenbeen – is cruciaal. Fysiotherapeut Julie Jones uit Aberdeen: “Zit-sta oefeningen zijn de sleutel. Ze houden de heupen en knieën soepel.”

Nederlandse programma’s als ‘In Balans’ en ‘Otago’ berusten op dezelfde principes. Twee keer per week kracht, drie keer per week balans. Simpel in theorie.

Nederland staat met kop en schouders aan de top als het om zitten gaat. Daar moet verandering in komen.

Angst Overwinnen Cognitieve gedragstherapie helpt tegen valangst. Yoga en tai chi ook. Sarah Lamb, fysiotherapeut in Exeter, zweert bij tai chi: “Vol draaimomenten. Perfect om veilig draaien te oefenen.”

Belgische BOEBS-cursussen (Blijf Op Eigen Benen Staan) gebruiken soortgelijke technieken.

De Nederlandse aanpak

Nederland heeft valpreventie in het coalitieakkoord gezet. Gemeenten moeten programma’s aanbieden. Het Zorginstituut vergoedt valrisicotest, valanalyse en beweeginterventies uit het basispakket.

Maar er zijn haken en ogen. Recent onderzoek toont dat zeer kwetsbare ouderen juist meer kunnen gaan vallen door oefenprogramma’s. De groep die het hardst hulp nodig heeft, wordt er slechter van.

Belgische pragmatiek

België zet op bewustwording. Het Vlaams Instituut Gezond Leven adviseert 30 minuten bewegen per dag, plus twee keer per week specifieke balansoefeningen.

De Week van de Valpreventie trekt elk jaar aandacht. Maar de vraag blijft: bereikt het de mensen die het nodig hebben?

Waarom Nordic Walking De Toekomst is

Dr. Jones ziet het constant: 60- en 70-ers die voorovergebogen lopen, schuifelend, wankelend. Nordic walking poles veranderen dat.

“De lichte armrotatie bij elke stap verbetert de loopstabiliteit”, legt ze uit. In Nederland en België bepalen grijze koppen met stokken steeds meer de mobiliteit. Een goed voorbeeldf hiervan is prinses Beatrix. Ze blijft zelfstandig lopen, is niet afhankelijk van een rollator of rolstoel maar je ziet haar tegenwoordig overal met haar haar “Walking Poles”  

De harde waarheid

Amerikaanse data laat zien dat bewezen valpreventiestrategieën vallen kunnen terugdringen met 6 tot 36 procent. Afhankelijk van wat iemand zelf er aandoet.

Dat betekent dat van de 112.000 Nederlandse SEH-bezoeken door vallen, er 6.700 tot 40.300 voorkomen hadden kunnen worden. Van de 6.732 sterfgevallen door vallen, hadden er 404 tot 2.424 kunnen leven.

Die cijfers zijn niet abstract. Het zijn oma’s, opa’s, vaders, moeders. Mensen die nog jaren hadden kunnen hebben.

Wat iemand vandaag nog kan doen om een valincident te voorkomen

Direct:

• Ruim die rommel op
• Zet een lamp in de gang
• Gooi die slippers weg
• Bel de huisarts bij klachten als duizeligheid bij het opstaan

Deze week:

• Laat de ogen frequenter controleren
• Vraag de apotheker naar de invloed van medicijnen en de kans op vallen
• Koop stevige schoenen met profiel
• Zoek een ‘In Balans’ cursus in de buurt

Deze maand:

• Begin met Nordic walking
• Doe elke dag zit-sta oefeningen
• Installeer douchegrepen
• Maak een afspraak met de fysiotherapeut

De boodschap die niemand wil horen

Dr. Lamb uit Exeter zegt het zo: “Het is belangrijk om te blijven oefenen – voor de rest van een leven. Reizen, ziekte en blessures kunnen de opgebouwde routine verstoren. Maar als iemand een terugval ervaart, is het essentieel om opnieuw te beginnen.”

Dat klinkt als een levenslange gevangenisstraf. Maar de alternatieven – een heupbreuk, hersenschudding, of erger – zijn veel beperkender.

Waarom geen grip hebben op valincidenten

Het probleem is niet gebrek aan kennis. We weten wat werkt. Het probleem is menselijk gedrag. Mensen denken dat vallen hen niet zal overkomen. Tot ze vallen.

Familie-therapeuten zien het patroon: een eerste val, ontkennend gedrag, weerstand tegen hulp, nog een val, dan pas actie. Meestal te laat.

De ironie? Hoe minder iemand beweegt uit angst voor vallen, hoe groter de valkans wordt.

De toekomst

Vergrijzing betekent meer vallers. Zonder actie verdubbelen de zorgkosten binnen tien jaar. In Nederland verwachten we tegen 2040 1,6 miljoen 65-plus vallers per jaar.

Maar hier is het goede nieuws: we kunnen zelf iets aan doen om een valincident te voorkomen.

Dr. Pankratz heeft gelijk om optimistisch te zijn. De vraag is alleen: zijn wij bereid om te luisteren?

Want over vijf minuten valt er weer iemand, en dat zou uzelf kunnen zijn.

Bewezen valpreventiestrategieën kunnen vallen terugdringen met 6 tot 36 procent. In Nederland betekent dat 6.700 tot 40.300 voorkomen SEH-bezoeken per jaar.

Bronnen:

• Dr. Gerald Pankratz, geriater University of Wisconsin-Madison
• Dr. David Reuben, geriater University of California Los Angeles
• Will Young, psycholoog University of Exeter
• Julie Jones, fysiotherapeut Robert Gordon University Aberdeen
• Sarah Lamb, fysiotherapeut University of Exeter
• Caroline Smeets, fysiotherapeut Motion Fysiotherapie Nederland
• Siobhan McMahon, University of Minnesota Center for Aging Science
• VeiligheidNL, Expertisecentrum Val- en fractuurpreventie Vlaanderen
• Cochrane systematische review (2023), American Public Health Association